Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2000

Ο βασικός σκοπός ενός βραβείου είναι η αναγνώριση της ποιότητας ενός επιτεύγματος στο πεδίο στο οποίο αναφέρεται το βραβείο, πράγμα που σημαίνει επιβράβευση όχι μόνον του αποτελέσματος αλλά και της προσπάθειας όλων εκείνων που συνέβαλαν στην πραγματοποίηση. Στην περίπτωση ενός αρχιτεκτονήματος οι συντελεστές που συμμετέχουν στην υλοποίησή του είναι πολλοί. Κατ’ αρχήν, βέβαια, κύριο ρόλο παίζει ο αρχιτέκτων. Χωρίς αυτόν η οργάνωση των απαιτήσεων του χρήστη και κυρίως η έκφρασή τους στον χώρο με τη διάπλαση σε τρεις διαστάσεις των υλικών στοιχείων δεν είναι εφικτές. Ύστερα, ουσιαστικό ρόλο παίζει ο ίδιος ο χρήστης. Αυτός θα εκφράσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του, θα περιγράψει συμπεριφορές, ή θα διατυπώσει ακόμη και αισθητικές απόψεις. Τέλος έρχονται οι κατασκευαστές, δηλαδή εκείνοι που χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα υλικά και μεθόδους κατασκευής, θα υλοποιήσουν τα σχέδια αλλά και τα οράματα του αρχιτέκτονα και του πελάτη του. Η διαδικασία αυτή είναι πολύ γνωστή. Εάν την αναφέρω είναι γιατί σ’ αυτήν την τόσο γνωστή διαδικασία υπονοούνται δύο ουσιαστικές προϋποθέσεις, που τις θεωρούμε σχεδόν δεδομένες όταν βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα αξιόλογο κτίριο:

• ότι η σχέση όλων των συντελεστών του κατά την δημιουργία του ήταν αρμονική και
• ότι το αποτέλεσμα ικανοποιεί πλήρως αυτούς που χρησιμοποιούν τους χώρους του.

Και όμως οι δύο αυτές προϋποθέσεις δεν είναι καθόλου αυτονόητες, ούτε βέβαια δημιουργούνται χωρίς μεγάλη προσπάθεια και κόπο από όλους όσοι συνέβαλαν στο έργο, και ιδιαίτερα από τον αρχιτέκτονα. Αυτό φαίνεται να τεκμηριώνεται και από το γεγονός ότι τα δημόσια έργα, όπου η άποψη, η συμμετοχή και η αξιολόγηση του χρήστη απουσιάζουν εντελώς και αντικαθίσταται από γραφειοκρατικές διαδικασίες ή και αδιαφορία, είναι, συχνά, μέτριας ποιότητας.
Από την άλλη πλευρά μια επιτροπή κρίσης αρχιτεκτονικού έργου δεν είναι εύκολο να διαπιστώσει αυτές τις δύο προϋποθέσεις μόνον από φωτογραφικό υλικό ή άλλα τεκμήρια. Eίναι μάλιστα προς τιμήν της πρώτης επιτροπής επιλογής, έργων για τα Βραβεία 2000 που προκήρυξε το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής ότι μόνο με σχέδια κατάφερε να ξεχωρίσει με τόση επιτυχία τα πιο αξιόλογα κτίρια.
Και δεν είναι μόνον οι δύο προϋποθέσεις που χάνονται με τα σχέδια. Είναι και μια καίρια ιδιότητα του αρχιτεκτονήματος που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε “αρχιτεκτονική ολότητα” και που βιώνεται μόνον όταν κινείσαι μέσα στους χώρους. Γι’ αυτό, και σε αντίθεση από ό,τι γίνεται συνήθως, η επιτροπή τελικής επιλογής των Βραβείων 2000 καινοτόμησε και επισκέφτηκε τα προτεινόμενα έργα για να αισθανθεί από κοντά, μαζί με τον χρήστη έστω και για σύντομο χρονικό διάστημα, τους αρχιτεκτονικούς χώρους. Το γεγονός ότι τα Βραβεία απονέμονται στα κτίρια και όχι σ’ έναν από τους δημιουργούς τους, αποτελεί πρόσθετο λόγο ώστε οι κρίνοντες να τα επισκεφθούν και να συζητήσουν μ’ εκείνους που ζουν σ’ αυτά.
Η επιτροπή, όπως αναφέρεται και στα πρακτικά που ακολουθούν, διαπίστωσε υψηλή αρχιτεκτονική ποιότητα, ιδιαίτερα στα κτίρια κατοικίας. Κάθε ένα από αυτά αποτελεί μια πρότυπη, παραδειγματική, θα έλεγα, πρόταση για ένα μεγάλο φάσμα αρχιτεκτονικών προβλημάτων του τόπου μας, που κυμαίνεται από κατοικίες σε κυρίαρχα παραδοσιακό περιβάλλον έως μονοκατοικίες- πολύτιμα αντικείμενα-με ιδιαίτερα υψηλό βαθμό επεξεργασίας της κατασκευαστικής λεπτομέρειας.
Ανεξάρτητα πάντως από τη γενικότερη αποδοχή ή όχι της τελικής επιλογής, πρέπει να σημειωθεί ότι η όλη διαδικασία που ακολουθήθηκε προσέφερε μια ξεχωριστή ευκαιρία να διεξαχθεί μία ακόμη συζήτηση για την πορεία της ελληνικής αρχιτεκτονικής στην αρχή της νέας χιλιετίας, συζήτηση που μάλιστα ξεπερνά τα σύνορα της χώρας, συμβάλλοντας έτσι στην ένταξη του αρχιτεκτονικού προβληματισμού της Ελλάδας στο διεθνές αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι.

Καθηγητής Ν.Καλογεράς, Πρόεδρος Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής