Το Νερό & ο Δημόσιος Χώρος στην Κοινωνία του Θεάματος. Η Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης.

Σήμερα που οι πόλεις αναζητούν διεξόδους - οάσεις μέσα στην πυκνότητα και την εντατική χρήση του πολεοδομικού τους ιστού, το νερό γίνεται ένα πολύτιμο πρωτογενές υλικό που όσες το διαθέτουν στην όποια του μορφή - θάλασσα, λίμνη, ποτάμι - το αξιοποιούν για να αναβαθμίσουν τη δημόσια εικόνα τους και να αναδείξουν νέα μοντέλα αστικής ανάπτυξης. Η υλοποίηση αυτών των μοντέλων προϋποθέτει την "κατάκτηση" ενός νέου συνόρου για την πόλη και τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης μεταξύ του κτισμένου χώρου και του νερού.
Ο σχεδιασμός στο όριο πόλης – υδάτινου στοιχείου, εκεί όπου ο συμπαγής αστικός ιστός συναντάει τη φύση στην πιο ασταθή της μορφή – θάλασσα, λίμνη ή ποτάμι – έχει καταγράψει συναρπαστικά κεφάλαια στην ιστορία της πόλης. Πρωτοποριακό το σχέδιο του Burnham, το 1909, για το λιμνιακό μέτωπο του Σικάγο, όπου η πόλη ανοίγεται με ευφάνταστο και ευρηματικό τρόπο στον ορίζοντα της λίμνης Michigan, γίνεται πραγματικό μανιφέστο επίλυσης αυτής της δύσκολης σχέσης παίρνοντας υπόψη του τη σύνθετη πλέον δομή της νεαρής μητρόπολης του 20ου αι., με τις υποδομές της, τους άξονες κυκλοφορίας, την πυκνοδομημένη ενδοχώρα της.
Στη σύγχρονη προβληματική ανάπλασης αστικών περιοχών, οι επεμβάσεις στα διεθνή παραδείγματα αφορούν κύρια λιμενικές ζώνες με λιμενικές και βιομηχανικές χρήσεις που ολοκληρώνουν ένα κύκλο ζωής: ακμή – παρακμή – επανένταξη. Τα θαλάσσια μέτωπα και οι λιμενικές ζώνες θεωρήθηκαν οι ιδανικοί χώροι για τη δημιουργία ενός νέου αστικού τοπίου ικανού να συνδυάζει αναβαθμισμένες λειτουργίες του τριτογενή τομέα με το εμπόριο και τη ψυχαγωγία. Πέρα από τα υπάρχοντα κτίρια, αποθήκες και βιομηχανικές εγκαταστάσεις που προσφέρονταν ως αποθέματα κτισμένου χώρου για επαναξιοποίηση, οι οριακές αυτές περιοχές είναι πλούσιες σε αδιαμόρφωτους και κενούς χώρους- ένα πολύτιμο απόθεμα αστικής γης που δεν μπορούσε να αγνοηθεί. Σε αυτά, αν προσθέσουμε την πραγματικά αναβαθμισμένη θέση του νερού όπως προέκυψε μέσα από αρκετές εμβληματικές αναπλάσεις στη δεκαετία του '80, και την συμβολική φόρτιση του τόπου ως συνόρου – ορίου, έχουμε ένα σύνολο παραμέτρων που επέτρεψε την εγκατάσταση λειτουργιών και μορφών που δύσκολα θα μπορούσαν να βρουν αλλού τόσο πλήρη κοινωνική συναίνεση. Και αυτό συνέβη εξίσου καλά, τόσο στο εμβληματικό πλέον παράδειγμα ανάπλασης του παραλιακού μετώπου της Βαρκελώνης, όσο και στη Γένοβα, στο Ρότερνταμ ή στις λιμενικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις της Δουνκέρκης. Ο σχεδιασμός δίπλα στο νερό έδωσε την ευκαιρία να υλοποιηθεί μια ιδιαίτερη αστική πολυλειτουργικότητα, που είναι όλο και περισσότερο ζητούμενη στην εποχή μας.

Η Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης καταλαμβάνει το τμήμα του θαλάσσιου μετώπου της πόλης που εκτείνεται από το Λευκό Πύργο ως τα όρια του Δήμου Καλαμαριάς και αποτελεί αποτέλεσμα μιας μεγάλης κλίμακας παρέμβαση επιχωμάτωσης που έγινε μέσα στη δεκαετία του '60. Αυτή περιελάμβανε κατασκευή κρηπιδώματος που συνιστά έναν άξονα περιπάτου δίπλα στη θάλασσα και την παράλληλη ανάπτυξη μιας ζώνης πρασίνου. Παράλληλα προς τη Νέα Παραλία εκτείνεται η λεωφόρος Μ. Αλεξάνδρου που οριοθετεί το παραλιακό μέτωπο.
Η Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης δεν υπήρξε ποτέ ένα υποβαθμισμένο και αποκομμένο τμήμα της πόλης με χρήσεις που εγκαταλείφθηκαν. Αντίθετα, υπήρξε πάντα μια περιοχή που συγκέντρωνε στοιχεία ελκυστικά για την πόλη, εντάσσονταν στην καθημερινή ζωή της συγκεντρώνοντας κυρίως, δραστηριότητες περιπάτου και αναψυχής. Αποτελεί ένα γραμμικό τόπο με περιορισμένο βάθος και μεγάλο μήκος, γεγονός που του προσδίδει ακριβή τα χαρακτηριστικά του "μετώπου", του λεπτού φλοιού, που αναπτύσσεται πάνω στο προκλητικό όριο μεταξύ στεριάς και θάλασσας, μεταξύ φυσικού και κατασκευασμένου τοπίου. Ο σχεδιασμός σε αυτό το όριο οφείλει να συνυπάρξει και να συνδιαλλαγεί με το υδάτινο στοιχείο, δηλαδή τη φύση στην πιο ασταθή της μορφή. Ιδιαίτερα το θαλάσσιο φόντο στον κόλπο της Θεσσαλονίκης, αποτελεί ένα εκπληκτικό σκηνικό, όπου το εφήμερο και το μεταβλητό είναι τα κυρίαρχα στοιχεία. Η όποια επέμβαση σε αυτό το φόντο, παίρνει το χρώμα του, υπάρχει γιατί υπάρχει αυτό, δεν μπορεί να το ανταγωνιστεί παρά να συνυπάρξει και να κερδίσει λίγη από την ακούραστη αίγλη του.

Γραμμικότητα και συνέχεια
Η βασική αρχή της μελέτης είναι να διατηρηθεί η χαρακτηριστική και αναγνωρίσιμη φυσιογνωμία του ενιαίου μετώπου προς της θάλασσα, η συνέχεια και γραμμικότητα του τοπίου. Το παραλιακό πλακόστρωτο είναι ο ιδανικός τόπος περιπάτου, χωρίς διακοπές, χωρίς οχλήσεις. Ο "περιπατητής" είναι εκτεθειμένος στο φως, στην ανοικτή προοπτική, σε μια συνεχή πορεία πάνω στο γοητευτικό όριο μεταξύ των αντιθέτων: η σταθερότητα του συμπαγούς κρηπιδώματος - η αστάθεια και διαύγεια του υγρού στοιχείου. Πιστεύοντας πως πρέπει να διαφυλαχθεί αυτό το γοητευτικό στοιχείο της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης δεν επιχειρήθηκε καμία προέκταση κατασκευών μέσα στη θάλασσα.

Επεισόδια του νερού
Η πρόθεση να διατηρηθεί η γραμμικότητα του παραλιακού μετώπου, η ενότητα και η συνέχειά του, και να μην διακόπτεται ο ορίζοντας του νερού και του παραλιακού πλακόστρωτου από κατασκευές στη θάλασσα ή στο κρηπίδωμα είναι βασική. Ωστόσο, η ανάγκη να βρεθούν σημεία ενδιαφέροντος, στην ανάπτυξη της παραλιακής διαδρομής, μας οδήγησε στην απόφαση δημιουργίας σημειακών επεμβάσεων, ως "επεισοδίων" που θεματικά σχετίζονται με το νερό. Τα επεισόδια "χαμηλώνουν" την κλίμακα του παραλιακού μετώπου, δημιουργούν στάση, τόπο παιχνιδιού, σηματοδοτούν συγκεκριμένα σημεία, χωρίς να ατονούν τη γραμμική ενότητα της διαδρομής. Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται σε χαρακτηριστικά σημεία του μετώπου και είναι πάντα διαφορετικές.

Οι κήποι: δημόσιος χώρος στην οικεία κλίμακα του ιδιωτικού
Στον αντίποδα της γραμμικής πορείας, διαμορφώνονται, στην εσωτερική πλευρά, 16 χώροι ως μια αλληλοδιαδοχή "πράσινων δωματίων" με ένα ιδιαίτερο θεματικό χαρακτηριστικό ο καθένας. Η επιλογή αυτού του χαρακτηρισμού προλέγει τις προθέσεις: πρόκειται για χώρους που επιχειρούν να διατηρήσουν την οικεία ατμόσφαιρα του ιδιωτικού, οργανώνοντας ωστόσο το δημόσιο χώρο. Δεν πρόκειται για μεγάλα "πάρκα", αλλά μικρής έκτασης "δωμάτια" που φέρνουν στη μνήμη τους κήπους των εξοχικών κατοικιών που βρίσκονταν στην ανατολική παραλία πριν την επιχωμάτωση και οι οποίοι έφταναν μέχρι την άκρη του κύματος και τον φυσικό αιγιαλό.
Οι κήποι, σε αντίθεση με το πλακόστρωτο της παραλίας είναι προστατευμένοι χώροι, έχουν τη δικής τους εσωστρέφεια. Με τη διαφοροποίηση, την εναλλαγή, τη δυνατότητα οπτικής απομόνωσης, το σκιασμό, την έκπληξη, την ανακάλυψη ή αποκάλυψη του διαφορετικού, το παιχνίδι, τα μαλακά δάπεδα, το πράσινο, οι κήποι ακολουθούν άλλους δρόμους συνθετικής γλώσσας και εξυμνώντας το οικείο και το ιδιωτικό, δημιουργούν νέους συλλογικούς χώρους σε μια κλίμακα τοπική. Η εμπειρία μετασχηματίζεται σε μια διαδρομή με μεταβατικά στάδια, όπου το εφήμερο (η εναλλαγή των εποχών) και το ποικίλο, αναδεικνύονται σε κυρίαρχα στοιχεία της σύνθεσης αποσπώντας διαφορετικά συναισθήματα από τον επισκέπτη - χρήστη. Ο μύθος αποκαλύπτεται κατά μήκος της διαδρομής, επανακαθορίζεται μέσω των φυσικών φαινομένων, δημιουργεί διαρκώς μεταβαλλόμενα οπτικά φαινόμενα. Αυτή η λογική σύνθεσης στοχεύει στη δημιουργία ενός χώρου σε κίνηση, την απουσία ενός και μόνο προνομιακού σημείου και αποδίδοντας μια νέα διάσταση στο "γραφικό", το εντάσσει στην οργάνωση του δημόσιου τοπίου της σύγχρονης πόλης.

Συνθήκες άνεσης στον αστικό υπαίθριο χώρο
Η δημιουργία θετικών περιβαλλοντικών συνθηκών στον αστικό υπαίθριο χώρο επιδρά ευνοϊκά στην συμπεριφορά των χρηστών και ενθαρρύνει την χρήση του σε διαφορετικές εποχές του χρόνου. Η βελτίωση του μικροκλίματος, η πρόβλεψη προστασίας από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και την όχληση από τις αστικές δραστηριότητες, αποτελούν ελκυστικά χαρακτηριστικά των αστικών υπαίθριων χώρων. Οι συνθήκες άνεσης συνίστανται σε θερμική, οπτική και ακουστική άνεση, ωστόσο ιδιαίτερη σημασία έχει και η ενίσχυση του ψυχολογικού παράγοντα με την προσθήκη θετικών ερεθισμάτων στον χώρο.

Η επιλογή των φυτικών ειδών
Μετά από διερεύνηση για τον προσδιορισμό του δένδρου που χαρακτηρίζει την περιοχή καταλήξαμε ότι δύο είναι τα κυρίαρχα είδη - το πεύκο και συγκεκριμένα η χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis) και ο πλάτανος (platanus orientalis). Το είδος της χαλεπίου πεύκης, εμφανίζεται καθ' όλο το μήκος των ακτών της πόλης. Ο πλάτανος βρίσκεται αυτοφυές σχεδόν σε όλη την πόλη και είναι το κυρίαρχο είδος των φυσικών αποδεκτών των επιφανειακών υδάτων (χειμάρρων) που πριν να μπαζωθούν κατέβαιναν ως την παραλία. Έτσι ο πλάτανος εμφανίζονταν και εμφανίζεται φυσικώς, κατά παράλληλες συδενδρίες, εγκάρσια προς το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης. Και τα δύο είδη, είναι άριστα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον και δίνουν από μόνα τους τη χωροταξία που πρέπει να ακολουθηθεί. Η χαλέπιος και γενικά τα πεύκα, παράλληλα προς τη θάλασσα ενώ ο πλάτανος εγκάρσια προς αυτή.
Οι δύο κυρίαρχες φυτεύσεις συμπληρώνονται με τα υπόλοιπα είδη ώστε να δημιουργούν την ιδιαίτερη θεματολογία κάθε κήπου.